یکی از مهمترین قوانین حاکم بر شطرنج مقابله با نیرویی بزرگتر توسط نیرویی کوچکتر است. خوزه رائول کاپابلانکا قهرمان بزرگ شطرنج نوشته است که این امر از نکاتی است که تنها در شطرنج صدق نمی کند بلکه در همه مراحل زندگی ما کارساز است. از قدیم نیز بهره برداری از نیرویی کوچک برابر نیرویی بزرگتر حتی در جنگهای کلاسیک نیز مورد توجه بوده است. به مثال روبرو از کاپابلانکا توجه کنید.اگر نوبت با سفید باشد بلافاصله با حرکت یک پیاده جلوی دو پیاده دشمن می ایستد. این امر به شاه سفید اجازه می دهد تا در جناح دیگر با قدرت بیشتری عمل کرده بازی را به نفع خود خاتمه دهد. حمله اقلیت نقطه اوج این مقابله نیروی کوچکتر بر ضد نیروی بزرگتر است. در اینجا دیگر مقابله مطرح نیست بلکه تهاجم مد نظر است……………………….
دیاگرام دو
در شکل دو شما فرم کلی حمله اقلیت را مشاهده می کنید . حمله اقلیت به طور کلی در ستون نیمه باز تدارک می شود. در شکل بالا سفید با پیشروی پیاده b2 به b4 آماده حرکت b5 و حمله اقلیت شده است.
معمولترین حالت حمله اقلیت در گامبی وزیر پس از
۱٫ d4 d5 ۲٫c4 e6 ۳٫Cc3 Cf6 ۴٫c.d5 e.d5 (شاخه تعویضی)
۵٫ Fg5 Fe7 ۶٫e3 o-o ۷٫Fd3 Cbd7 ۸٫Dc2 c6 ۹٫Cf3 Te8 ۱۰٫O-O Cf8
پیش می آید که سفید می کوشد با پیشروی پیاده b2به b5 ستون را گشوده و حمله اقلیت را به نتیجه برساند. در دفاع کاروکان ( شاخه تعویضی ) پس از
۱٫ e4 c6 ۲٫d4 d5 ۳٫e.d5 c.d5 ۴٫Fd3 Cc6 ۵٫c3
این سیاه است که خواهد کوشید با استقرار رخها در ستون و پیشروی پیاده b7 به b4 حمله اقلیت را تدارک بیند. دردفاع گرونفلد نیز پس از
۱٫d4 Cf6 ۲٫c4 g6 ۳٫Cc3 d5 4.Cf3 Fg7 ۵٫Fg5 Ce4 ۶٫c.d5 C.g5 ۷٫C.g5 e6 ۸٫Cf3 e.d5
نیز به ساختار مشابه با گامبی وزیر می رسیم. حتی بعضی از شاخه های شروع رتی نیز حالتهای مشابه ای بوجود می آورد . یکی از حادترین اشکال حمله اقلیت برای سیاه را در دفاع سیسیلی نیز می بینیم که می کوشد با سلطه بر ستون c و سپس پیشروی پیاده b حمله اقلیت را شکل دهد و (حالت مشخصه آن استقرار پیاده ها در d6 و e6) و…بازی را دنبال کند. در واقع تنوع اشکال حمله اقلیت و روش های گوناگون دفاع در برابر آنها قضاوت فشرده در یک مقاله را دشوار می کند. به همین دلیل در اینجا راه حل سنتی را که عبارت از پرداختن به مثالهایی از گامبی وزیر نپذیرفته است دنبال می کنیم. یکی از قدیمیترین مثالهای آموزشی این مبحث بازی فلور – آپشنیگ باریکا ۱۹۳۹ است.
۱٫d4 d5 ۲٫c4 e6 ۳٫Cc3 Cf6 ۴٫Fg5 Fe7 ۵٫e3 o-o ۶٫Cf3 c6 ۷٫Dc2 Cbd7 ۸٫c.d5 e.d5 ۹٫Fd3 Te8 ۱۰٫o-o Cf8 11.Ce5Cg4 ۱۲٫C.g4 F.g4 ۱۳٫F.e7 D.e7 ۱۴٫a3 Tad8 ۱۵٫Tfe1 Td6 ۱۶٫Ce2 Th6 ۱۷٫Cg3 Fc8 ۱۸٫b4!
آغاز حمله اقلیت !
۱۸….a6 ۱۹٫Tab1 Dc7 ۲۰٫a4 Cd7 ۲۱٫Tec1 Cf6 ۲۲٫Cf1 Ce4 ۲۳٫b5! a.b5 ۲۴٫a.b5 Fd7 ۲۵٫Da2 Dd8 ۲۶٫b.c6 F.c6 ۲۷٫Fb5 Tg6 ۲۸٫F.c6 b.c6
حمله اقلیت به پایان رسیده و نتایج آن را می توان چنین خلاصه کرد: ایجاد یک پیاده ضعیف عقب مانده در c6 و سلطه کامل بر جناح وزیر. به عبارت دیگر سفید به اهداف استراتژیکی خود رسیده است. اکنون اگر او نتواند پیاده c6 را بگیرد حد اقل همه سوارهای سیاه را در موقعیت دفاعی قرار داده و فعالیت آنها را محدود می کند. اگر بازی در همین جناح خلاصه می شد می توانستیم سفید را برنده به حساب آوریم اما واقعیت این است که در اینجا سیاه از امکانات متقابل خوبی در جناح شاه برخوردار است. رخ g6 او علاوه بر دفاع از پیاده c6 فشار زیادی بر جناح شاه سفید اعمال می کند. ببینیم در این نبرد متقابل کدامیک از دو طرف بهره می گیرد.
۲۹٫Tb2 h5 ۳۰٫Tbc2 Dd7 ۳۱٫Rh1 h4
حمله سیاه چنگالهای تیز خود را نشان می دهد.اکنون تهدید۳۲h3 و قربانی رخ در g2 ایجاد شده است.
۳۲٫h3 Df5 ۳۳٫Ch2 Dg5 ۳۴٫Cg4 f5 ۳۵٫f4 Dh5 ۳۶٫Ce5 Tg3 ۳۷٫Te1
نبرد به نقطه اوج خود نزدیک شده است. سفید می توانست پس از +T.c6 T.e3 ۳۸٫D.d5 یک پیاده بگیرد ولی پس از ۳۸Rh7 شاه او در معرض تهدیدهای جدی قرار می گرفت.
۳۷……Tb8 38. Rh2
باز هم سفید می توانست پیاده c6 را بگیرد ولی پس از ۳۸T.c6 T.e3! 39. T.e3 Dd1 40.Rh2 Tb1 او بود که می بایستی تلاش می کرد تا
۴۱٫Da8+ Rh7 42. T.h6+! g.h6 43. Da7+
به کیش دائم قناعت کند.
۳۸……Rh7 39.C.c6
پس از این حرکت سیاه قادر بود به تساوی اجباری دست یابد. سفید می توانست با ۳۹T.c6 برای برد مبارزه کند اما پس از ….De8(39……D.d5? Tb2 )سوارهای سیاه به شکل خطرناکی فعال می شدند.
۳۹…..Dg6 40.Tg1 T.e3 41. C.b8 Dg3+ 42.Rh1 Te1 1/2-1/2
سفید نمی تواند از کیش دائم خارج شود. این گونه بازی متقابل در جناح شاه یکی از شیوه های اصلی مقابله با حمله اقلیت به شمار می آید.توجه داشته باشید که در این شاخه حرکت ۱۸…….a6 سیاه به این منظور است که مطمئن شود یک پیاده ضعیف در ستون a (پس از پیشروی پیاده b4-b5 سفید) نخواهد داشت. گاهی اوقات سیاه حتی قبل از b2-b4 سفید حرکت …..a5 را با همین هدف بازی می کند و علاوه بر تعویض پیاده سفید را برای تدارک b4 مجبور به از دست دادن زمان می سازد. یکی از بزرگترین متخصصان حمله اقلیت بی شک ساموئل رشفسکی بود. با هم برجسته ترین بازی او را در این زمینه می بینیم.
۱٫d4 e6 2. c4 d5 3. Cc3 Cf6 4. c.d5 e.d5 5. Fg5 Fe7 6.e3 o-o 7.Fd3 c6 8. Dc2 Cbd7 9.Cf3 Te8 10. o-o Cf8 11.F.f6
با تقدیم داوطلبانه برتری دو فیل سفید حمله اقلیت را بی درنگ آغاز می کند.گرچه این دستاورد(گرفتن زمان) به مفهوم کاهش کنترل سفید بر خانه های سیاه می باشد اغلب بازی سیاه در این شاخه بر مبنای مقابله با b4-b5 سفید با حرکت c5 می باشد. اما تا چه اندازه این حرکت به ضعف پیاده d می انجامد؟
۱۱……F.f6 ۱۲٫ b4 Fg4 ۱۳٫Cd2 Tc8 ۱۴٫Ff5 F.f5 ۱۵٫D.f5
۱۵…….g6
مشابه همین طرح در بازی باگیروف- کلووانس در سی و یکمین قهرمانی شوروی (۶۴-۱۹۶۳) مشاهده شده است.
۱۵……Ce6 ۱۶٫ Tab1 g6
دیگر جایی برای رخ در این خانه نیست!
۱۷٫ Dd3 Fg7 ۱۸٫Ca4 b6 ۱۹٫Tfd1 Dd7 ۲۰٫Cc3 Ted8 ۲۱٫Cf3 f5 ۲۲٫Ce2 Dd6 ۲۳٫g3 h6 ۲۴٫h4 Tc7 ۲۵٫Cf4! Cf8!
بعد از ۲۵….C.d4 26.e.f4 سفید یک اسب در e5 می کارد.
۲۶٫ b5 De7 ۲۷٫b.c6 T.c6 ۲۸٫Tdc1
وگرچه وضع خوبی ندارد ولی در پایان به تساوی دست یافت. در سال ۱۹۸۷ مسابقات قهرمانی جهان کارپف در برابر کورچنوی ۱۵…..Dd7را بازی کرد. گرچه پس از : ۱۶٫D.d7 C.d7 17.a4 Fe7 18.Tfb1 سفید موقعیت خوبی پیدا کرد ولی کورچنوی سرانجام امکان بازی متقابل خوبی به حریف واگذار کرد. به نظر می رسد تعویض وزیرها به سیاه بازی غیر فعال دفاعی می دهد. ادامه جالب تر در بازی ایوه- گیمارد نیویورک ۱۹۵۱ دیده شده است.
۱۵…..Fe7!? ۱۶٫Tab1 a6 ۱۷٫a4 Fd6 ۱۸٫Tb3? Te6! ۱۹٫ Tfb1 Tf6 ۲۰٫ Dd3 Th6 ۲۱٫f4 g5
با یک بازی متقابل درخشان
۱۶٫Dd3 Dd6 ۱۷٫Tfb1 Fg7 ۱۸٫a4 Cd7 ۱۹٫Ta2 Te6 ۲۰٫Tc2 Tce8 ۲۱٫Cb3
۲۱……Cf6
یک لحظه آموزنده. سیاه می توانست حمله اقلیت متقابلی را با ۲۷f5 تدارک ببیند. به خصوص با توجه به دوبله بودن رخهای او در ستون e. در ادامه بازی خواهید دید که برشفسکی در لحظه ای b5 خواهد کرد که حریف نتواند با c5 جواب دهد.
۲۲٫ h3 b6? ۲۳٫Cc1 Fh6 ۲۴٫C1e2 Ch5 ۲۵٫b5! Dd7 ۲۶٫b.c6 T.c6 ۲۷٫Db5 Tec8 ۲۸٫Tbc8
۲۸………T8c7?
یک اشتباه فاحش در یک وضعیت دشوار.
۲۹٫g4!
این حرکت به یکباره چشمان سیاه را باز می کند.اما دیگر دیر شده است.توجه داشته باشید که همواره در پوزیسیون های دشوار و تحت فشار چنین امکاناتی با کوچکترین غفلت می توانند پدید آیند. اکنون عقب نشینی اسب یعنی …..Cf6 و یا …..Cg7 با ۳۰C.d5 روبرو می شود.
۲۹…..a6 ۳۰٫D.a6 Cf6 ۳۱٫C.d5! عجب ۳۱…..C.g4
اگر۳۱……D.d5 ۳۲٫T.c6 T.c6 ۳۳٫Da8+
و سفید می برد.
۳۲٫T.c6 D.d5 ۳۳٫Da8+ 1-0
بدیهی است که پس ازRg7 34.T.g6 سیاه وزیر از دست می داد.
………………………………………………………………………………………………………..
این مقاله اولین بار در سال ۱۳۷۳ در شماره ۴۳ مجله ماهنامه شطرنج توسط استاد سید محمد کاظم مرتضوی منتشر شده است.
نقل از سایت شطرنجباز